Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πράκτορας των Δυτικών

Θα ασχοληθούμε με τον πολιτικό ρόλο του Ελευθερίου Βενιζέλου, καθώς αυτόν το μήνα συμπληρώνονται 90 χρόνια από τη Μικρασιατική εκστρατεία που οδήγησε στην ομώνυμη καταστροφή. Και θα ασχοληθούμε γιατί η όλη δράση του έχει άμεση σχέση με μας τους Μακεδόνες και το Μακεδονικό Ζήτημα.

Αξίζει να δούμε αρχικά, τι έγραψε σε ενδιαφέρον άρθρο του ο Αντώνης Καρκαγιάννης, με θέμα:

Oι μεγάλες ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου

στη Μικρασιατική Καταστροφή

«Ποιες ήταν οι ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου για τη Mικρασιατική εκστρατεία και, τελικά, για την καταστροφή;

Το ερώτημα απασχολεί τους Ελληνες επί ακριβώς 90 χρόνια και ολοκληρωτική απάντηση, σαφή και χωρίς περιστροφές, δεν δώσαμε ή δεν τολμήσαμε να δώσουμε. Αλλωστε ο Ελευθέριος Βενιζέλος κυριάρχησε στην ταραχώδη πολιτική ζωή της χώρας και μετά την καταστροφή, επί δέκα και πλέον έτη. Σαν ο ελληνικός λαός και ιδιαίτερα οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης να είχαν παρακάμψει το ερώτημα και να τον είχαν απαλλάξει από κάθε ευθύνη.

Γιατί τα θυμήθηκα τώρα αυτά. Πρώτον, γιατί συμπληρώνονται ακριβώς 90 χρόνια από το μοιραίο μεσημέρι της 6ης Μαΐου 1919, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρωθυπουργός τότε της Ελλάδας, έλαβε, στο Παρίσι όπου βρισκόταν, επείγον τηλεφωνικό μήνυμα του Λόυδ Τζωρτζ, πρωθυπουργού τότε της Μεγάλης Βρετανίας και ενός από την ισχυρή Τριανδρία της νικηφόρου Αντάντ (Κλεμανσώ, Λόυδ Τζωρτζ και Ουίλσον). Υστερα από λίγο συνάντησε τον Αγγλο πρωθυπουργό, ακριβώς στις 14.45, ο οποίος αμέσως τον ρώτησε: «Εχετε διαθέσιμο στρατό;». «Εχομεν», απάντησε ο Βενιζέλος, «αλλά περί τίνος πρόκειται;» «Αποφασίσαμεν σήμερον μετά του προέδρου (των ΗΠΑ) Ουίλσον και του κ. Κλεμανσώ, ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην». Χωρίς να το σκεφθεί ο Βενιζέλος, χωρίς να ζητήσει διευκρινίσεις για το ακριβές περιεχόμενο και τη σκοπιμότητα της τολμηρής πρότασης και χωρίς να συμβουλευθεί κανέναν, ούτε καν τη στρατιωτική ηγεσία, απάντησε με ενθουσιασμό: «Είμαστε πανέτοιμοι». Δύο εβδομάδες μετά, μια ελληνική μεραρχία αποβιβαζόταν στη Σμύρνη, όπου έγινε ενθουσιωδώς δεκτή. Ετσι, τόσο γρήγορα (επιτρέψτε μου, τόσο απερίσκεπτα) άρχισε η μεγαλύτερη περιπέτεια της νεότερης Ελλάδας.

Αυτά και άλλα πολλά μάς τα υπενθυμίζει ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, που εκδόθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο από την εκδοτική εταιρεία Ικαρος. Μένω με την εντύπωση ότι η έκδοση τελεί υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και το προλογίζει ο γενικός διευθυντής του Νικόλαος Παπαδάκης.

Εχει ιδιαίτερη σημασία ο τίτλος του βιβλίου: «Η Απόφαση για την Επέκταση της Ελληνικής Κυριαρχίας στη Μικρά Ασία». Επί 90 χρόνια καλλιεργείται ουσιώδης ασάφεια όσον αφορά τον σκοπό της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας στη Μικρά Ασία, αν ήταν για να διασφαλίσει δυναμικά τα δικαιώματα των εκεί Ελλήνων χριστιανών ή αν ήταν αφαίρεση εδάφους από ξένη επικράτεια και επέκταση σε αυτό της ελληνικής κυριαρχίας. Η απάντηση του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου με τον τίτλο του βιβλίου είναι σαφής: Ηταν απόσπαση εδάφους και επέκταση σε αυτό της ελληνικής κυριαρχίας, όπως συνέβη στην Ηπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη μετά τον πρώτο και τον δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο.

Ασάφεια χαρακτηρίζει και τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αν κρίνουμε από τη ρητορεία του εκείνων των ημερών, στοιχεία της οποίας παραθέτει ο Κ. Σβολόπουλος. Τον απασχολούν τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ελλήνων χριστιανών της Μικράς Ασίας, αλλά δεν κρύβει την πεποίθησή του ότι αυτά διασφαλίζονται μόνο με την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας. Πιο μεγάλη σημασία έχει αν η ίδια ασάφεια χαρακτηρίζει την «εντολή» των Τριών Μεγάλων της νικηφόρου Αντάντ. Εκεί τα πράγματα είναι πιο μπερδεμένα. Μεταξύ τους μιλούσαν για την αναπόφευκτη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την εξασφάλιση «ζωνών επιρροής» στο υπό διαμόρφωση καθεστώς της Μέσης Ανατολής. Εύλογο το ενδιαφέρον αφού από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αναδύθηκε θριαμβευτικά ο πετρελαιοβόρος καπιταλισμός. Στο πλαίσιο, όμως, του υποχείριου σουλτανικού καθεστώτος της Κωνσταντινούπολης. Το 1919 δεν λογάριαζαν ακόμη το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ.

Από πουθενά δεν προκύπτει σαφώς ότι η «εντολή» των Τριών είχε την έννοια της επέκτασης της ελληνικής κυριαρχίας σε έδαφος άλλης επικράτειας. Ως ένα σημείο ανέχθηκαν την ελληνική επέμβαση για να εξισορροπήσουν τις διεκδικήσεις της Ιταλίας και της Γαλλίας και κυρίως για να αντιμετωπίσουν στρατιωτικά το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ, άσπονδου εχθρού της υποχείριας σ’ αυτούς σουλτανικής κυβέρνησης. Οταν διαπίστωσαν ότι πολιτικά και στρατιωτικά κυρίαρχος ήταν ο Κεμάλ, εγκατέλειψαν στη μοιραία τύχη τους τους Ελληνες και τις πομπώδεις διακηρύξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων.

Σήμερα μας φαίνεται απίστευτο πώς ένας τόσο ευφυής πολιτικός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, έπεσε (επιτρέψτε μου, τόσο απερίσκεπτα) σε μια τέτοια παγίδα. Προχείρως θα μπορούσε κανείς να πει ότι είχε «καβαλήσει το καλάμι» (το παθαίνουν ακόμα και οι ευφυείς πολιτικοί) από τις μεγάλες επιτυχίες του πρώτου και δεύτερου Βαλκανικού Πολέμου. Μια πιο σοβαρή απάντηση θα απαιτούσε ενδελεχή μελέτη των εσωτερικών και διεθνών αντιθέσεων εκείνης της εποχής, των συμφερόντων και ιδεών που επικρατούσαν. Για τους σημερινούς Ελληνες, που επί 90 χρόνια κουβαλούν το μοιρολόι για την πράγματι πιο μεγάλη εθνική καταστροφή, είναι ζήτημα εθνικής αυτογνωσίας να καταλάβουμε πράγματι το πώς και το γιατί. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πάντοτε ευφυής, γρήγορα κατάλαβε το αδιέξοδο και έσπευσε να απεμπολήσει τις ευθύνες του με τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, τις οποίες άνετα μπορούσε να αποφύγει.»

(Καθημερινή 26-04-09)

Οι άλλες εκστρατείες

Η ενέργεια αυτή του Ε. Βενιζέλου δεν ήταν η μόνη που δείχνει ότι εκτελούσε εντολές των Δυτικών συμμάχων.

Δύο μήνες νωρίτερα (Φεβρουάριος 1919) είχε στείλει εκστρατευτικό σώμα στην Κριμαία (Ουκρανία) το οποίο συμμετείχε στις επιχειρήσεις των συμμαχικών δυνάμεων κατά των Ρώσων μπολσεβίκων. Φυσικά δεν κατάφεραν τίποτα, καθώς οι Ρώσοι με τη φόρα που είχαν πάρει μετά την Οκτωβριανή επανάσταση (1917), τους ανάγκασαν σε άτακτη υποχώρηση.

Αν για την εκστρατεία στη Μικρά Ασία υπήρχε κάποια πρόφαση την προστασία των εκεί χριστιανικών πληθυσμών, η εκστρατεία στην Κριμαία δεν είχε κάποια παρόμοια δικαιολογία.

Ένας και μοναδικός ήταν ο λόγος. Ο Βενιζέλος συμμετέχοντας στον αγώνα των Αγγλογάλλων για τη δημιουργία ζωνών επιρροής, περίμενε ανταλλάγματα, τα οποία και πήρε.

Η περίπτωση της Κρήτης

Κατά τη συμμετοχή του στους αγώνες της πλειοψηφίας των Κρητικών για ένωση με την Ελλάδα (υπήρχαν και Κρητικοί που αγωνίζονταν για αυτονομία της Κρήτης), ο Βενιζέλος είχε μια πολύ σημαντική εμπειρία.

Κατά την επανάσταση του 1897 στο Ακρωτήρι, οι επαναστάτες, των οποίων ηγέτης ήταν ο Βενιζέλος, ήταν έτοιμοι να εκτοπίσουν τους Τούρκους από την περιοχή.

Τα ευρωπαϊκά πολεμικά πλοία, μετά από αίτημα των Οθωμανικών αρχών, βομβάρδισαν τους επαναστάτες. Επί πλέον σε διπλωματικό επίπεδο, οι Μεγάλες Δυνάμεις αντιτάχθηκαν στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Το ίδιο συνέβη και με τους μετέπειτα αγώνες των Κρητικών για ένωση.

Το 1905 συνήλθε η Κρητική Συνέλευση στο Θέρισο και κήρυξε την ένωση με την Ελλάδα, αλλά οι Μεγάλες Δυνάμεις απείλησαν με επέμβαση και ανάγκασαν τους στασιαστές να υποχωρήσουν και να συμβιβαστούν με μια χαλαρή μορφή αυτονομίας.

Ο Βενιζέλος ήξερε πλέον ότι μόνο αν παίξει πειστικά και ουσιαστικά το ρόλο των Δυτικών μπορεί να πετύχει κάτι.

Η περίπτωση της Μακεδονίας

Η απόπειρα της Ελλάδας να επεκταθεί προς βορρά το 1897, οδήγησε σε οδυνηρή ήττα στο θεσσαλικό κάμπο και μόνο χάρη στην παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων διασώθηκε η ανεξαρτησία της. Μετά από εκείνη την περιπέτεια η Ελλάδα δεν θα διανοούνταν να επιχειρήσει άλλον επεκτατικό πόλεμο.

Το πολιτικό κενό που θα άφηνε η καταρρέουσα Οθωμανική αυτοκρατορία έγινε αντικείμενο ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων.

Ο Βενιζέλος ήξερε ότι μόνο εξυπηρετώντας τις επιδιώξεις των Δυτικών μπορούσε να ικανοποιήσει τις επεκτατικές βλέψεις της Ελλάδας. Έπρεπε λοιπόν να λειτουργήσει ως πιστό προτεκτοράτο των Αγγλογάλλων στα Βαλκάνια.

Μόνο οι αφελείς πιστεύουν ότι η συμμαχία της Ελλάδας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους με Σερβία, Μαυροβούνιο, Βουλγαρία και Ρουμανία έγινε εν αγνοία και χωρίς την έγκριση των Μεγάλων Δυνάμεων. Μη ξεχνάμε ότι την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, με την οποία η Βουλγαρία έπαιρνε το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας, την ακύρωσαν οι Δυτικοί, χωρίς να έχουν συμμετάσχει στις πολεμικές συγκρούσεις.

Στη Μακεδονία δεν υπήρχε κανενός είδους πολιτικό κίνημα για ένωση με την Ελλάδα. Υπήρχε μόνο αυτονομιστικό μακεδονικό κίνημα, το οποίο όμως δεν ήταν ενταγμένο στη σφαίρα επιρροής κάποιου μπλοκ και αυτός ήταν ο βασικός λόγος που δεν στηρίχθηκε από καμία δύναμη. Οι ελληνόφωνοι δεν ξεπερνούσαν το 11% του πληθυσμού και για την προστασία του χριστιανικού πληθυσμού της Μακεδονίας εγγυητές ήταν η Ρωσική και η Αυστρουγγρική αυτοκρατορία. Έτσι ο Βενιζέλος ήξερε ότι μόνο αν η Ελλάδα λειτουργούσε ως εκφραστής των Δυτικών συμφερόντων είχε πιθανότητες να επεκταθεί στη Μακεδονία.

Μετά την επιτυχή για την Ελλάδα εξέλιξη των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, ήρθε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος τάσσονταν επίμονα υπέρ της ουδετερότητας, σε αντίθεση με τον Βενιζέλο ο οποίος τάχθηκε εξ αρχής υπέρ της εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο.

Οι Αγγλογάλλοι μετά την άρνηση της Ελλάδας να συνταχθεί μαζί τους, έκαναν απόβαση στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβριος 1915) χωρίς να ζητήσουν ουσιαστικά έγκριση από την κυβέρνηση των Αθηνών. Απλώς την ενημέρωσαν.

Τον ίδιο μήνα οι βουλγαρικές και αυστριακές δυνάμεις κατανίκησαν το σερβικό στρατό και η Βουλγαρία κατέλαβε το σερβικό τμήμα της Μακεδονίας. Τα υπολείμματα του σερβικού στρατού κατάφυγαν στην Κέρκυρα. Οι σύμμαχοι διατύπωσαν στην κυβέρνηση των Αθηνών το αίτημα να μεταφερθούν οι σερβικές δυνάμεις μέσω του εδάφους της στο τμήμα της Μακεδονίας που τρία χρόνια πριν είχε καταλάβει η Ελλάδα. Παρά την άρνηση των Αθηνών οι σύμμαχοι μετέφεραν τις σερβικές δυνάμεις μέσω Θεσσαλονίκης στο Μακεδονικό Μέτωπο

Έτσι στο Μακεδονικό Μέτωπο (έτσι το ονόμαζαν και όχι ελλαδικό) οι Σέρβοι μάχονταν στη νότια πλευρά, ενώ οι Βούλγαροι στη βόρεια που τρία χρόνια πριν είχε περιέλθει στη σερβική επικράτεια.

Οι Αγγλογάλλοι, με λίγα λόγια, συμπεριφέρθηκαν σαν να μην ήταν η νότια Μακεδονία μέρος της ελλαδικής επικράτειας. Ο κίνδυνος να χάσει η Ελλάδα, ότι είχε κερδίσει με τους Βαλκανικούς Πολέμους, ήταν ορατός και ο Βενιζέλος το αντιλήφθηκε καλύτερα από κάθε άλλον. Έτσι αποφάσισε να ηγηθεί του κινήματος «Εθνικής Άμυνας» που έμεινε γνωστό και ως Εθνικός Διχασμός. Ήρθε στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβριος 1916) όπου σχημάτισε δεύτερη κυβέρνηση η οποία αποφάσισε αμέσως τη συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό των Αγγλογάλλων.

Τον επόμενο Μάϊο οι Αγγλογάλλοι αναγκάζουν σε παραίτηση τον γερμανόφιλο βασιλιά Κωνσταντίνο και έτσι υποβοηθούν την επάνοδο στην πρωθυπουργία του εκλεκτού τους, Ε. Βενιζέλου, ο οποίος οδήγησε και επίσημα πλέον την Ελλάδα στον πόλεμο.

Η Ελλάδα έγινε πλέον καθαρό προτεκτοράτο των Δυτικών και ο Βενιζέλος πιστό φερέφωνό τους. Για αυτό το ρόλο και αυτή της την ιδιότητα η Ελλάδα θα ενισχυθεί από τους «συμμάχους» της.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή οι δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ εύκολα θα ανακαταλάμβαναν περιοχές της Δ. Θράκης και της Μακεδονίας τις οποίες είχαν χάσει κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ο ελλαδικός στρατός είχε διαλυθεί τελείως και είχε εγκαταλείψει τον οπλισμό του κατά την άτακτη υποχώρηση. Οι Αγγλογάλλοι, όμως, που είχαν εγκατασταθεί στην Ανατολική Θράκη, εμπόδισαν τον Κεμάλ να συνεχίσει την επέλασή του στη Θράκη. Επί πλέον ανάγκασαν τη Βουλγαρία να εγκαταλείψει τη Δυτική Θράκη, την οποία και παραχώρησαν στο πιστό τους προτεκτοράτο, την Ελλάδα. Έτσι δημιούργησαν μια στενή ζώνη στα νότια Βαλκάνια που δεν επέτρεπε στους ανταγωνιστές τους την κάθοδο στο Αιγαίο.

Για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού, οι Αγγλογάλλοι, που σε άλλες περιπτώσεις κόπτονται για την προστασία και τα δικαιώματα των λαών, ανέχτηκαν και ίσως και να παρότρυναν την πολιτική εθνοκάθαρσης του Βενιζέλου στη Μακεδονία.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο Βενιζέλος κάθε φορά που έχανε την εξουσία, κατέφευγε στο Παρίσι, όπου και τελικά πέθανε.

Η σύγκρουσή του με το βασιλιά δεν είχε απολύτως καμία σχέση με αντιμοναρχική δημοκρατική πολιτική του Βενιζέλου, όπως εσφαλμένα παρουσιάζεται, αλλά με επιλογή εξυπηρέτησης διαφορετικών ξένων συμφερόντων. Εξ άλλου δεν ήταν πιο δημοκρατικός από τους αντιπάλους του.

Αυτή είναι η ιστορική πραγματικότητα χάρη στην οποία η Ελλάδα κατέχει σήμερα τη Δ. Θράκη και τη νότια Μακεδονία και όχι τα ιστορικά παραμύθια με τα οποία μας βομβαρδίζουν αδιάκοπα.

Φυσικά αυτήν τη δυσάρεστη πραγματικότητα δεν τη ξέρει ο πολύς κόσμος και εκπλήσσεται για τη στάση της διεθνούς κοινότητας στο Μακεδονικό.

Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που άκουσα ως ανέκδοτο στη Δημοκρατία Μακεδονίας.

Όταν προ τριετίας ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής επισκέφθηκε τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας, Ζακ Σιράκ, ο οποίος αποκαλούσε τη Δ. Μακεδονίας με το συνταγματικό της όνομα, του λέει:

- «Κύριε πρόεδρε εσείς δεν γνωρίζετε την πραγματική ιστορία της Μακεδονίας!»

Και ο Ζακ Σιράκ του απαντάει:

- «Πως δεν τη γνωρίζουμε. Εμείς σας τη δώσαμε!!!»