Ο Γραικομάνος Λ.Πύρζας καταγγέλει το 1906 τους «Μακεδονομάχους»

Η έννοια Νακεδονομάχος μπήκε σε εισαγωγικά, γιατί αποτελεί άλλη μία από τις πολλές εννοιολογικές στρεβλώσεις της νεοελληνικής ανοησίας. Στην πραγματικότητα μακεδονο-μάχοι ήταν και είναι εκείνοι που μάχονταν και μάχονται κατά των Μακεδόνων. Αντίστοιχες έννοιες, για παράδειγμα, είναι οι Εικονο-μάχοι (εκείνοι που μάχονταν κατά των εικόνων – Εικονομαχία) και οι Ταυρο-μάχοι (εκείνοι που μάχονται κατά των ταύρων). Οι χαρακτηρισμένοι ως Μακεδονομάχοι, κατά τον λεγόμενο «Μακεδονικό Αγώνα», πράγματι μάχονταν κατά των Μακεδόνων.
Μία πολύ χαρακτηριστική και αποκαλυπτική μαρτυρία για τον πραγματικό χαρακτήρα και τη δράση των «Μακεδονομάχων» είναι η επιστολή του Φλωρινιώτη Λάκη Πύρζα προς τον τότε (1906) πρωθυπουργό Γ.Θεοτόκη.
Η μαρτυρία είναι ιδιαίτερης σημασίας γιατί ο Πύρζας ήταν Γκραικομάνος Μακεδόνας από τη Φλώρινα και συνεργάτης των τεσσάρων αξιωματικών που το ελλαδικό κράτος έστειλε την άνοιξη του 1904 στη Μακεδονία για να διερευνήσουν την κατάσταση και συμμμετείχε στο σώμα του Παύλου Μελά και άλλων «Μακεδονομάχων». Κατονομάζει τους «λεγόμενους σλαβόφωνους» σαφώς ως Μακεδόνες και διαμαρτύρεται που οι συνεργάτες του Μακεδονομάχοι τους χαρακτηρίζουν ως «βούλγαρους». Εξ άλλου, οι ίδιοι οι έλληνες αξιωματικοί με τους οποίους συνεργάστηκε, μεταξύ των οποίων και ο Π.Μελάς, αναφέρουν την μητρική γλώσσα των Μακεδόνων ως Μακεδονική.

Στην επιστολή διακρίνεται καθαρά η πραγματική σημασία που είχαν οι όροι Έλληνες – Βούλγαροι και ελληνισμός – βουλγαρισμός. Όταν οι Μακεδόνες ανήκαν στο Πατριαρχείο χαρακτηρίζονταν ως Έλληνες, ενώ όταν προσχωρούσαν στην Εξαρχία χαρακτηρίζονταν ως Βούλγαροι (ελληνόφρονες ή βουλγαρόφρονες κατά τον Λ.Πύρζα). Οι ίδιοι οι Μακεδόνες που αγωνίζονταν για ανεξάρτητη Μακεδονία αυτοαποκαλούνταν σκέτα Μακεδόνες, ενώ τους μεν ελληνόφρονες τους αποκαλούσαν Γραικομάνους, τους δε βουλγαρόφρονες Βουλγαρομάνους. Οι όροι, βέβαια, δεν είχαν τη σημασία της εθνικής καταγωγής, αλλά της θρησκευτικής ένταξης. Αυτή την πραγματικότητα αποκρύπτει το νεοελληνικό κατεστημένο από τους υπηκόους του και εκεί οφείλεται η στρεβλή εικόνα που υπάρχει στην Ελλάδα για τους Μακεδόνες.
Ο Πύρζας αναφέρει ότι οι Μακεδόνες το 1880 ήταν σχεδόν όλοι ελληνόφρονες (Πατριαρχικοί). Το γεγονός ότι στη συνέχεια οι περισσότεροι απομακρύνθηκαν δείχνει ότι δεν θεωρούσαν τους εαυτούς του και εθνικά Έλληνες.
Αντίστοιχα, το γεγονός ότι στη συνέχεια πολλοί από εκείνους προσχώρησαν στην Εξαρχία, δεν σημαίνει ότι θεωρούσαν τους εαυτούς τους και εθνικά Βούλγαρους. Αυτό επιβεβαιώθηκε μετά την ίδρυση αυτόνομου μακεδονικού κράτους το 1945, οπότε όλοι οι Μακεδόνες εκφράστηκαν ελεύθερα και εγκατέλειψαν την Εξαρχία ιδρύοντας δική τους εκκλησία.

Πρέπει να επισημανθεί, επίσης, ότι στην επιστολή του ο Πύρζας αναφέρεται μόνο στα εγκλήματα των «Μακεδονομάχων» κατά των ελληνοφρόνων, χωρίς να αναφέρεται στα πολλαπλάσια εγκλήματα κατά των αυτονομιστών Μακεδόνων και των βουλγαρομάνων.
Σημαντική είναι επίσης και η επισήμανσή του ότι στο ελληνομακεδονικό Κομιτάτο των Αθηνών «ουδείς Μακεδών αποτελεί μέλος του…» και η ωμότητα της δήλωσης κάποιου μέλους του:
« Ημείς δεν έχομεν ανάγκην των Μακεδόνων, αλλά της Μακεδονίας»!!!

Ο Πύρζας πολύ πρόωρα εξέφρασε την απογοήτευσή του από τη συνεργασία του με τους «Μακεδονομάχους» και διαπίστωσε τις προθέσεις τους, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν τις επόμενες δεκαετίες με τον χειρότερο τρόπο εις βάρος όχι μόνο των αυτονομιστών Μακεδόνων, αλλά και των Γραικομάνων.


Η Επιστολή του Γραικομάνου Λάκη Πύρζα προς τον Πρωθυπουργό

Τω Εξοχωτάτω Πρωθυπουργώ Κυρίω Κυρίω Γ.Ν.Θεοτόκη.

Εξοχώτατε,
Ο βαθυσεβάστως υποφαινόμενος, κάτοικος και έμπορος Φλωρίνης της Μακεδονίας, λαμβάνω το θάρρος και τιμή ν’ αναφέρω Υμίν τα εξής:
Διαπνεόμενος εξ ιερού και αγνού έρωτος προς την ιδέαν της Μεγάλης ελληνικής Πατρίδος, περί τας αρχάς του 1904 εγκατέλιπον το εμπόριόν μου εις χείρας του αδελφού μου και ελθών ενταύθα εσχετίσθην με τον αείμνηστον Παύλον Μελάν, μετά τούτου δε και των γνωστών τριών άλλων κ.κ. αξιωματικών τη συνοδεία του μακαρίτου Μακεδόνος οπλαρχηγού Κώτα, εκ Ρούλας, κατά φεβρουάριον του 1904 απήλθομεν εις Μακεδονίαν επί γνωστή Υμίν ειδική αποστολή.
Τον αείμνηστον Καπετάν Ζέζαν [ψευδώνυμο Π.Μελά] απερχόμενον εις Μακεδονίαν επικεφαλής ενόπλου αμυντικού σώματος επίσης ηκολούθησα και διεδέχθην αυτόν πεσόντα ενδόξως εν Σιατίστη εις την αρχηγίαν του σώματος μέχρι της ελεύσεως του οριστικού αυτού διαδόχου, ον επίσης ηκολούθησα, καθώς και άλλους αρχηγούς κατά το εφεξής διάστημα εις τα διαμερίσματα ιδίως Καστοριάς, Πρέσπας και Φλωρίνης.
Εκ της μικράς και ταπεινής μου ταύτης δράσεως έλαβον πείραν απασών των συνθηκών, υπό τας οποίας διεξάγεται η ένοπλος άμυνα, το δημιούργημα τούτο των Υμετέρων Εθνικών σκέψεων, τας οποίας έσχετε μεν, ως θετικότατα γνωρίζω, από του 1901 έτι, αλλά δυστυχώς δεν ηδυνήθητε να πραγματοποιήσητε ένεκα των ανησύχων ημερών του Νοεμβρίου ιδίου έτους.

Αι συνθήκαι αύται, Εξοχώτατε , από γενικής απόψεως κρινόμεναι παρουσιάζουσι ταύτα τα δύο παρήγορα σημεία, πρώτον μεν ότι διεπιστώθη η ύπαρξις υπερόχου δυνάμεως ελληνικής εκεί όπου ούδε ίχνος τοιαύτης ανεγνωρίζετο μέχρι χθες υπό των Βουλγάρων και των παντός γένους και πάσης φυλής προστατών αυτών, δεύτερον δε ότι σοβαρώς ανεχαιτίσθησαν τα αποινεί και εν πάσει ανέσει και ελευθερία διαπραττόμενα όργια του βουλγαρισμού εις βάρος του Μακεδονικού και του καθόλου ελληνισμού. Από μερικής όμως απόψεως κρινόμεναι αύται, παρουσιάζουσι πολλά ελλιπή και έκτροπα σημεία και τοιαύτης μάλιστα φύσεως, ώστε τον βαθήν γνώστην αυτών να εμβάλλουν διαρκώς εις ανησυχίας σοβαράς περί του μέλλοντος, ήγουν περί της αποτελέσματος του έργου της Υμετέρας Εξοχότητος. Τα σημεία ταύτα, γνωστά εις πάντας τους Ελληνο-Μακεδόνας και μάλιστα τους ξενόγλωσους εξ αυτών, εν τω μέσω των οποίων ιδία και αποκλειστικώς, ως γνωστόν, διεξάγεται ο αμυντικός αγών, τείνοντα να ενσπείρωσι την απογοήτευσιν και αποθάρρυνσιν αυτών προς τον αγώνα, κρίνω ιερόν και απαραίτητον καθήκον μου να καταστήσω γνωστά και εις Υμάς, Εξοχώτατε, εις εμπνευσμένον δημιουργον αυτού, ίνα δια της τελείας γνώσεως αυτών προλάβητε τον προφανή κίνδυνον τού να ίδητε το έργον Υμών καταστρεφόμενον εξ αγνοίας των εν Μακεδονία και ενταύθα έτι τεκταινομένων υπό γνωστών θερμοκεφάλων, προνομούχων τε και άγαν φιλοδόξων πατριωτών. Και δη πρωτίστως πάντων, Εξοχώτατε, προσπίπτει εις την αντίληψιν και του αφελέστερου παρατηρητού της καταστάσεως, ότι οι τε ιθύνοντες και ιθυνόμενοι εισέτι δεν κατώρθωσαν να εξοικειωθώσι με το γεγονός ότι οι εν Μακεδονία εις μυριάδας πολλάς ανερχόμενοι, σλαυόφωνοι λεγόμενοι πληθυσμοί, είναι έλληνες απολέσαντες, ουχί εξ ολοκληρου όμως, την ελληνικήν αυτών γλώσσαν ένεκα πολλών και ποικίλων πολιτικών περιπετειών και ουχί βούλγαροι, ως τους αποκαλούσιν αναφανδόν, επίσης δε και με το γεγονός ότι Υμέτερον έργον και μέλημα δέον να είναι ουχί δια του πυρός και του σιδήρου τελεία εξολόθρευσις των βουλγαριζόντων οπαδών της βουλγαρικής Εξαρχίας, οι οποίοι είναι διεσπαρμένοι καθ’ όλην την διαφιλονικουμένην χώραν ανμίξ μετά των υπαρχόντων ξενογλώσσων ελλήνων, μεθ’ ών και συνδέονται δια διαφόρων βαθμών συγγενείας, αλλ’ η βαθμιαία επάνοδος αυτών είς τα πάτρια, ήτις βεβαίως δεν επιτυγχάνεται δια βιαίων και τρομακτικών μέσων, εχόντων την φυσικήν ιδιότητα να εντείνωσι μέχρι θανάτου την αντίστασιν, αλλά δια μέσων συνετών, ηπίων και γεναιοφρόνων, δια συμπεριφοράς ιπποτικής, δια λόγων ενθαρρυντικών και πειστικών, περί της πλάνης των, μέσων αφ’ ενός μεν εχόντων την φυσικήν επίσης ιδιότητα να καταδαμάζωσι, συνέχωσι και εις φίλον μετατρέπωσι και τον αμειλικτώτερον αντίπαλον, πολλώ δε μάλλον τον απλοϊκόν χωρικόν, αφ’ ετέρου δε δυναμένων να ενδείξωσι υπέροχον διαφοράν υπέρ ημών εν τη συγκρίσει της ημετέρας δράσεως προς την των βουλγάρων. Ο κ. Παύλος Καρολίδης εν τω «Κράτει» της 24 Νοεμβρίου π.ε. μεταξύ άλλων έγραφεν ότι οι πληθυσμοί αυτοί και ελληνικοί ειμή ήσαν, απόλυτος εθνική ανάγκη είναι να τους εξελληνίσωμεν. Ημείς δ’ απεναντίας, Εξοχώτατε, δια των μη συνετών έργων τινών επιτετραμμένων την διεξαγωγήν του αγώνος ασυναισθήτως εργαζόμεθα προς όφελος των βουλγάρων και αμιλλώμεθα μάλιστα να επισπεύσωμεν την εκπλήρωσιν των πόθων αυτών. Σειρά γεγονότων πρόκειται εις μαρτυρίαν της τοιαύτης ημών εργασίας και αμίλλης. Και ίνα μή υποτεθή ότι αοριστολογώ, συγκεκριμένως αναφέρω τη Υμετέρα Εξοχότητι τα εξής:

1. Εμέ αυτόν και τον οπλαρχηγόν Παύλον Κύρου, άνευ της συνεργασίας του οποίου τα διαμερίσματα των Κορεστίων (Καστοριάς) και Πρέσπας θα ήσαν εντελώς απρόσιτα εις τα ελληνικά σώματα, ο αρχηγός κ. Γ. Ζήρρας μας απεκάλεσεν βουλγάρους!

2. Τον σύντροφον του αειμνήστου Παύλου Μελά Μήτσον, εκ Στρεμπένου, επλήγωσαν θανασίμως οι Κρήτες, ως βούλγαρον. Και οπόταν απεκαλύφθη νοσημευόμενος εν Στρεμπένω υπό των Τούρκων, δεν είπεν εις αυτούς ότι τον εκτύπησαν έλληνες αλλά βούλγαροι κομιτατζήδες.

3. Ο Στέφανος Γρηγορίου, εκ Μοναστηρίου, και Αθανάσιος τις, εκ Σιατίστης, συκοφαντηθέντες ως βούλγαροι, ως εκ θαύματος διέφυγον τον θάνατον αποδράντες παρα την Σιάτισταν από το σώμα των. Ο πρώτος τούτων πρότινος εφόνευσεν εν μέση αγορά Μοναστηρίου τον φανατικότερον στύλον του Κομιτάτου Μπελαζέλκαν, δεινότατον βούλγαρον.

4. Τον οπλαρχηγόν Κώτζον Δόγγραν, εκ του ελληνόφωνου Βογατσικού, επίσης απεπειράθησαν οι Κρήτες να δολοφονήσουν, διότι αντέστη εις τους ασελγείς αυτών σκοπούς εις τους οποίους εντός αυτής της ιδιαιτέρας του πατρίδος ηθέλησαν να προβούν, αλλά κατώρθωσεν και ούτος να διαφύγη τον θάνατον δι’ αποδράσεως.

5. Τον Χρ. Έξαρχον, θερμόν υποστηρικτήν των σωμάτων και του ελληνισμού εν τη πατρίδι του Βελκαμένη , ομοίως οι Κρήτες απεπειράθησαν να φονεύσωσιν, αλλ’ ευτυχώς απέτυχον.

6. Τον οπλαρχηγόν Αριστείδην Μαργαρίτην, πολύγλωσσον έλληνα εκ Καστοριάς, εφόνευσε γνωστός Κρης αρχηγός δια του παπα-Δράκου (Χρυσοστόμου, ιερέως ανισορόπου), άνευ ουδεμιάς σοβαράς αιτίας, αλλά μόνον διότι, ως αληθώς πονών την πατρίδα του, ελευθέρως ήλεγχε τας αυθαιρεσίας και παρεκτροπάς αυτού και των συμπατριωτών του.

7. Συκοφαντηθέντες ως βούλγαροι – προδόται, εφονεύθησαν ταυτοχρόνως παρά την Μονήν του Αγίου Αθανασίαου της Σέλτσας, μικρόν μετά την έξοδον, υπό του σώματος Πλατάνου, ούτινος μετείχον ως οπλίται, ο εκ Κατρανίτσης (παρά τα Βοδενά) Μανώλης Μπασδέκης, αδελφός του ενταύθα εμπόρου κ. Ιωάννη Μπασδέκη και εξάδελφος του πρώην βουλευτού κ. Ηλία Μπασδέκη, και δύο έτεροι Μακεδόνες.

8. Δύο νέοι, ο Λάκης και έτερος τις, συστημένοι αρμοδίως εκ Κρουσόβου, εκγυμνασθέντες εν Πόρω και προσληφθέντες εις το σώμα του κ. Ζούκη, εγκατελήφθησαν άνευ οβολού εν Βόλω ως βούλγαροι, κατώρθωσαν όμως να επιστρέψωσιν εις Κρούσοβον και εφιλοτιμήθησαν ν΄αποδείξωσι την βουλγαρικότητά των φονεύσαντες εν μέσω Κρουσόβου δύο σχισματιτικούς ιερείς.

9. Συστάσει δύο φιλελλήνων και υποστηρικτών των σωμάτων μπέηδων προσελήφθη εις το σώμα του Γεωργίου Μακρή, Κρητός, ο υπό το όνομα Αράπης, γνωστός υιός ενός μέλους του Εφετείου Μοναστηρίου, επίσης φιλέλληνος και πανισχύρου Τούρκου, ο οποίος Αράπης επ’ αρκετόν χρόνον διετέλεσε μέλος του σώματος και συνεμερίσθη αγογγύστως όλας τας περιπετείας αυτού. Πρότινος μετά συντρόφων του Κρητών ήρχετο ενταύθα, φέρων μεθ΄εαυτού περί τας 4 οθωμ. Λίρας. Ολίγον έξωθεν των συνόρων οι καλοί του σύντροφοι Κρήτες τον εφόνευσαν, ίνα τον ληστεύσωσιν, ο δε δυστυχής πατήρ του εισέτι είδησιν περί του μυσαρού τούτου κακουργήματος δεν έχει, αλλ’ εξακολουθεί να πιστεύη ότι ο υιός του ζη εν Αθήναις.

Τα γεγονότα ταύτα, Εξοχώτατε, είναι μία αμυδρότατη μόνον εικών των όσων διαπράττονται εν Μακεδονία υπό των Κρητών, οι οποίοι αληθής μάστιξ κατήντησαν εν τη ταλαίνη χώρα, αποινεί και υπό τα όματα των συμπατριωτών των αρχηγών φονεύοντες, ληστεύοντες, αρπάζοντες και ατιμάζοντες παρθένους και γυναίκας. Η ιστορία της παρουσίας αυτών εν Μακεδονία είναι πλήρης τοιούτων ατίμων και βαρβάρων έργων. Πολλάκις ομάδες Κρητών, ως κάλλιστα γνωρίζω από έλληνας χωρικούς, αφήρεσαν ημιόνους και ίππους και επώλησαν αυτούς εις το ελληνικόν έδαφος. Τα υπ’ αυτών διαπραττόμενα όργια είναι ανεκδιήγητα, εξ αιτίας δ’ αυτών και μόνον εις την ψυχήν των Μακεδόνων ολοέν αυξάνει η προς τον ελληνικόν αγώνα αποστροφή και απογοήτευσις και πάντα τα χωρία εκείνα, τα οποία εχρησίμευον ως στηρίγματα του αγώνος καο ορμητήρια, εζήτησαν και έχουν ήδη στρατιωτικήν φρουράν, ίνα προφυλάττωνται από της μάστιγος ταύτης, η οποία εκάστοτε και τας Αθήνας και τον Πειραιά, ως γνωστόν τρομοκρατεί και λυμαίνεται. Τα όργια ταύτα καθιστώσιν εντελώς ανωφελή την ωμολογημένην ανδρείαν αυτών, διότι καταστρέφουσι την όλην υπόθεσιν. Ευχής δ’ έργον ήθελε ήσθαι, αν ούτοι απεκλείοντο του αγώνος, του οποίου την αξίαν δια των εκτρόπων αυτών έργων προσπαθούν να μειώσουν και να καταστρέψουν, στιγματίζοντας το ελληνικόν όνομα.

Εάν, Εξοχώτατε, η εν τω Νομώ Μοναστηρίου δράσις των σωμάτων δεν επαρουσίαζεν ως πλείστας εκτρόπους και τα μάλα επιζημίους εθνικώς πράξεις, εάν η δράσις αυτή υπήρχε κατά το πλείστον, τουλάχιστον συνετή και δεν απέβλεπεν εις απόκτησιν ψευδούς δόξης και μεγαλοσχήμων ονομάτων υπό τινων αρχηγών δια πράξεων πολλάκις αυτόχρημα κακούργων, τας οποίας όμως επιμελώς εφρόντιζον δια των εδώ ομοίων των οργάνων να περιβάλλουν με θριάμβους εθνικούς, ίνα ούτω και οι μεν και οι δε συγκαλύπτωσι τας πολλάς χρηματικάς καταχρήσεις των, εάν η δράσις αύτη ωμοίαζε προς την δράσιν των εν τω Νομώ Θεσσαλονίκης αθορύβως εργαζομένων αρχηγών, οι οποίοι ως γνωρίζω, ουδέν το έκτροπον επαρουσίασαν μέχρι τούδε – τότε ο εν τω Νομώ Μοναστηρίου ημέτερος αγών θα ήτο ακαταγώνιστος, διότι όσα μέσα διαθέτομεν ημείς (Μητροπολίτας, σιδηροδρομικούς υπαλλήλους, την υπεροχήν ημών εν ταις πόλεσι κλπ.κλπ.) οι βούλγαροι εξηντλημένοι μάλιστα ήδη, δεν έχουν να διαθέσωσιν. Εξ άλλου η εδώ επιτροπή ουδέποτε ηξίωσε να ζητήση σοβαρόν λόγον των πράξεών των από τους αρχηγούς, αλλ’ αρκουμένη εις τας ψευδείς εκθέσεις αυτών εκάστοτε αξιοί αυτούς πιστοποιητικού καλής διαγωγής. Η επιτροπή (ήτοι το Κομιτάτον) ουχί μόνον τούτου ποτ’ έπραξεν, αλλά, ωσεί πομπωδώς επιδοκιμάζουσα τας πράξεις αυτών, δια του στώματος εμφανώς αντιπροσωπεύοντος αυτήν μέλους της εις παρουσθιασθείσαν ενώπιον αυτού κατά το παρελθόν έτον διμελή επιτροπήν εκ Μακεδονίας ελθούσαν και διαμαρτυρηθείσαν δια τας εκτρόπως γινόμενα εν τω Νομώ Μοναστηρίου, μετά σατραπικού στόμφου απήντησεν ως εξής: «Ημείς δεν έχομεν ανάγκην των Μακεδόνων, αλλά της Μακεδονίας»! Και η απάντησις αύτη, της οποία γνώσιν έχομεν πλείστοι ξενόγλωσσοι Μακεδόνες, εις βάρος των οποίων ιδίως ελέχθη, συνδυαζομένη με τα ως άνω και άλλα πλείστα παρεμφερή και χείρονα γεγονότα, αριδήλως αποδεικνύει τας ματαίας μεν αλλ’ εμφανείς εξοντωτικάς προθέσεις του Κομιτάτου κατά των ξενογλώσσων πληθυσμών της Μακεδονίας και μάλιστα των σλαυοφώνων λεγομένων, οι οποίοι σλαυόφωνοι κατά τους μετριωτέρους υπολογισμούς μόνον εις τους Νομούς Μοναστηρίου και Θεσσαλονίκης αποτελούντες ένα συμπαγή και αδιάκοπον, ως γνωστόν πληθυσμόν εξ 600 χιλιάδων περίπου κατοίκων και προ ολίγων μόλις ετών (1880) σχεδόν πάντες υπήρξαντες ελληνόφρονες, με συνείδησιν ελληνικήν και υπηρέται της ελληνικής ιδέας δια τε της εκκλησίας και του σχολείου, δεν είναι τόσον εύκολον, υποθέτω, να εξοντωθούν, αν ακόμα και άπαντες οι Κρήτες, συν γυναιξί και τέκνοις, ήθελον επιδράμη προς τούτο εις την ωραίαν και μαγευτικήν χώραν των. Είναι αληθές ότι το ήμισυ περίπου του πληθυσμού τούτου δια των γνωστών μέσων της βουλγαρικής Εξαρχίας και του βουλγαρικού Κομιτάτου, υποβοηθούντων και ημών παντοιωτρόπως, προσεκολήθη εις το όραμα του βουλγαρισμού. Αλλ’ επίσης είναι αληθές και αναμφισβήτητον , ότι το εναπομείναν πιστόν και αφωσιωμένον εις τον πατρπαράδοτον ελληνισμόν του έτερον ήμισυ, παρέσχε μέχρι τούδε τοσαύτα και τηλικαύτα δείγματα της αφοσιώσεώς του ταύτης, ώστε είναι άξιον ουχί της μικρόν κατά μικρού ασυστόλως και προδοτικώς ενεργουμένης κατ’ αυτού υπό του ελληνομακεδονικού λεγομένου Κομιτάτου –ουδεις απολύτως Μακεδών αποτελεί μέλος του Κομιτάτου τούτου- και των οργάνων αυτού εξοντώσεως, αλλά της αμερίστου και αϊδίου ευγνωμοσύνης του όλου ελληνικού έθνους, το οποίον προτίστως δι’ αυτού επιχειρεί και μετά σθένους, αγωνίζεται ν’ αποδείξει την εν Μακεδονία υπεροχήν του ελληνισμού απέναντι του βουλγαρισμού, αναλαμβάνοντος να μειώσει και καταπνίξη ταύτην δια σειράς ακατονομάστων εγκλημάτων αποκλειστικώς εναντίον του εναπομείναντος πιστού τούτου και αφοσιωμένου ημίσεος.

Είμαι εις θέσιν να γνωρίζω, Εξοχώτατε, ότι η πλειονότης του πληθυσμού τούτου, ένεκα της κακής διαγωγής τινών σωμάτων, πρωτοστατούντων των αρχηγών αυτών, εν τω Νομώ Μοναστηρίου έχει σφόδρα ψυχρανθη προς τον αγώνα, διότι η διαγωγή αυτών κατ’ ουδέν απολύτως διαφέρει της των βουλγάρων, εις το κεφάλαιον μάλιστα της κραιπάλης, των ασελγών και ατιμωτικών πράξεων και των διαρπαγών, ως τελείως ενήμερος αμφοτέρων των δράσεων ών, δύναμαι αυθεντικώς να είπω ότι η διαγωγή τινών ημετέρων, προτίστως δε των Κρητών, υπήρξεν απείρως και ασυγκρίτως χείρων της των βουλγάρων, τοσούτω δε μάλλον, ώστε η παρουσία αυτών να θεωρήται αυτόχρημα ως επιδρομή αλλοφύλων!
Οφείλω έτι να καταστήσω γνωστόν Υμίν, Εξοχώτατε, ότι διαπράττονται και πολλαί χρηματικαί καταχρήσεις υπό τινων αρχηγών και αύται είναι καταφανείς από τας καταστάσεις, τας οποίας ούτοι υποβάλλουσιν όπου δει περί των εκτάκτων δαπανών.

Ταύτα πάντα είχον να είπω Υμίν, Εξοχώτατε, βέβαιος ων ότι θα ευαρεστηθήτε να λάβητε τα προσήκοντα μέτρα δια την τελείαν κατάπαυσιν της οικτράς ταύτης καταστάσεως, ήτις παρατεινομένη ανυπολογίστως θέλλει ζημιώσει τον ελληνισμόν εν προσεχεί μέλλοντι. Δια την κατάπαυσιν αυτής τα μέγιστα θα συντελέση και ύπαρξις ανωτάτων εποπτών της δράσεως των σωμάτων, διοριζομένων ως τοιούτων ανδρών εγνωσμένης αφιλοκέρδειας, ευσυνειδησίας, ακεραιότητος χαρακτήρος και αληθινής πατριωτικής θέρμης. Επίσης δε και η δημιουργία σοβαράς εσωτερικής οργανώσεως,άνευ της οποίας το έργον δεν θα έχη το προσδοκώμενον αποτέλεσμα και ωρισμένως θάττον ή βράδιον θα ναυαγήση. Προτίστως όμως δέον να συστηθή εις τους αρχηγούς και δι’ αυτών εις τους οπλίτας να παύσωσιν αποκαλούντες βουλγάρους τους σλαυοφώνους Μακεδόνας, δια των μυρίων μαρτυριών των οποίων ιδία και αποκλειστικώς ημείς αγωνιζόμεθα ν’ αποδείξωμεν την εθνολογικήν ημών υπεροχήν εν Μακεδονία και να εξασφαλίσωμεν ούτω την συνοχήν ημών μετά του Θρακικού ελληνισμού, αφ’ ενός, και την εκπλήρωσιν, αφ’ ετέρου, των εθνικών ημών ιδεωδών, των συνισταμένων εις την αναπέτασιν της κυανολεύκου επί της Αγίας Σοφίας.

Και εγώ μεν, Εξοχώτατε, πάνυ απογοητευμένος από την μέχρι τούδε δράσιν των Κρητών, ιδία τινών αρχηγών, αποσύρομαι οριστικώς του ιερού αγώνος και οσονούπω απέρχομαι εντεύθεν. Εύχομαι όμως, όπως ούτος εις το μέλλον καταστή συνετώτερος, αποβή δ’ ούτω και λυσιτελής, δικαιώνων τας πανελληνίους προσδοκίας.

Επί τούτοις διατελώ μετ’ απείρου προς Υμάς σεβασμού.
Ταπεινότατος

Νικόλαος Α. Πύρζας
Εν Αθήναις τη 2 Μαϊου 1906
Οδός Μαυρομιχάλη αριθ. 16Α
[Φάκελος Κ59Β, Γ.Α.Κ.]